در پست آشنایی با دوشا به طور خلاصه در مورد دانش پزشکی آیورودا صحبت کردیم. اما از آنجایی که آشنایی با این دانش نیاز به توضیحات مفصل تری دارد، تصمیم گرفتیم در پستی جداگانه بیشتر در مورد آن حرف بزنیم.
پزشکی آیورودا یک واژه سانسکریت به معنی”علم زندگی” و شاید یکی از قدیمی ترین سیستمهای درمانی در دنیا است که از بیش از ۵۰۰۰ سال قبل بطور سـنتی از استاد به شاگرد منتقل می شده و ریشه در متون مقدس آریائی های باستان دارد.
حدود ۳۰۰۰ سال قبل (۹۰۰ سال قبل از میلاد) سه دانشمند بزرگ به نامهای Charaka ، Sushruta و Vagbhata اصول آن را از منابعی که وجود داشت، جمع آوری نمودند. کتابهای بر جای مانده از آنان هنوز هم توسط دانشجویان، اساتید و درمانگران این رشته استفاده می شود. بسیاری از صاحبنظران، سیستم پزشکی آیورودا را بعنوان مادر تمامی روشهای شفابخشی می شناسند.
آیورودا شامل هشت شاخه اصلی (طب اطفال، طب زنان و زایمان، چشم پزشکی، طب سالمندان، گوش و حلق و بینی، مسمومیت شناسی، طب عمومی و جراحی) می باشد. بسیاری از روشهای شفابخشی مدرن (ماساژ، رژیم درمانی، گیاهان، پولاریتی تراپی، کینزیولوژی، شیاتسو، طب سوزنی، طب فشاری، سنگ درمانی، رنگ درمانی، مراقبه) در اصل شاخه هایی از فلسفه دانش پزشکی آیورودا می باشند.
آیورودا هنر هماهنگی موجود زنده با قوانین طبیعت است. هدف آن حفظ سلامت در فرد سالم و شفا در فرد بیمار است. دانش پزشکی آیورودا ریشه در این اعتقاد دارد که سلامتی نتیجه تعادل بین ذهن، بدن و روح است. به بیان بهتر، سلامتی، تعادل کامل بین سه انرژی اساسی بدن یا سه دوشا ( واتا، پیتا و کافا) و یک تعادل بین جسم، ذهن و روح (یا آگاهی) است.
فلسفه پزشکی آیورودا چیست؟
بر طبق پزشکی آیورودا، هرشخص مقداری از ۵ عنصر اصلی عالم (خاک، آب، آتش، هوا و اتر ) را در خود دارد و ترکیب این عناصر با یکدیگر به سه نوع متابولیسم بدن یا سه نوع دوشا منجر می شود. دوشاها انواع متابولیک بدن هستند که هر کدام ساختار و طرح زمینه ای افراد از قبیل ساختار بدنی، شخصیت، عکس العمل ها و تمایلات غذایی را تشکیل می دهند. این دوشاها، به عنوان واتا، پیتا و کافا شناخته می شوند.
واتا شامـل اتر و هواست و با حـرکات بدن مرتبط می شود (انرژی حرکت یا کاتابولیک). پیتا از آتش وآب درست شده و به سـوخت و سـاز بدن مربوط است که اساس هضم و تغییر ماده به انرژی (انرژی متابولیک) است. کافا شامل خاک و آب است که با ساختار بدن و ثبات و پایداری مرتبط است (انرژی ساختاری و آنابولیک). همه این سه دوشا در منطق پزشکی آیورودا با هم تاثیرگذار هستند.
هرچند که هر سه نوع دوشا در همه افراد وجود دارد ، در هر فرد خاص ، یکی از این دوشاها غالب است:
- دوشای واتا: تمامی حرکات بدن را کنترل می کند (اتر + هوا)
- دوشای پیتا: کنترل سوخت و ساز را بعهده دارد (آتش + آب)
- دوشای کافا: مسئول کنترل ساختار بدن است (آب+ خاک)
در لحظه لقاح، واتا، پیتاو کافای والدین مهمترین عامل تعیین کننده دوشای مزاجی فرزند یا پراکریتی (Prakriti) می باشد. اگر چه پراکریتی واقعیت اصلی و ثابت هر فرد است اما توسط نیروهای مختلف مورد تهاجم قرار می گیردکه از آن جمله فاکتورهای محیطی، فصل، زمان، موقعیتهای احساسی، هیجانات و کیفیت ارتباطات، عقاید و نیز غذاهایی که می خوریم، می باشند.
تیپهای بدنی- شخصیتی معروف آیورودا کدامها هستند؟
با شناخـت نوع بدن هر فرد پزشکی آیورودا قادراست نوع رژیم غذائی و تمرینات بدنی و شیوه های درمانی را که به او کمک خواهند کرد تعیین کند و هر آنچه را که سودمند نبوده و حتی زیان آور است به وی گوشزد نماید.
ویژگی های نوع واتا که براساس پزشکی آیورودا بر روی تیپ بدنی و شخصیتی فرد اثر می گذارند به شرح زیر است:
- ساختار جسمانی سبک و لاغر
- سرعت در انجام فعالیتها
- خشکی پوست و نامنظمی دندانها
- نامنظم بودن گوارش و زمان احساس گرسنگی
- خواب سبک و مقطع یا بی خوابی
- اشتیاق، سرزندگی و قدرت تخیل قوی
- هیجان زدگی و حالات متغیر
- فراگیری سریع اطلاعات تازه و نیز فراموشی سریع آموخته ها
- گرایش به نگرانی
- گرایش به یبوست مزاج
- خستگی زودرس
- گرایش به تلاش بیش از حد
- ظهور انفجاری انرژی روانی و جسمانی
تم بنیادی نوع واتا، (دگرگونی پذیری) است. واتاها، افرادی هستند که حالات آنان را نمی توان پیش بینی کرد و به مراتب کمتر از پیتاها یا کافاها، نمونه ای کلیشه ای می باشند. قابلیت تنوع آنان از نظر قامت و شکل و حالات و اعمال خود علامت مشخصه آنان است. انرژی نوع واتا، بصورت انفجاری نمایان شده و ناپایدار است.
طبق دانش پزشکی آیورودا در نوع واتا، موارد زیر نیز بسیار شاخص می باشند:
- احساس گرسنگی بی موقع در هر زمانی از شبانه روز
- هیجانات عاشقانه با تغییر حالت دائمی
- نامنظمی زمان به بستر رفتن در شب
- چشم پوشی از خوردن یک وعده غذا و به طور کلی ، پیروی از عادات نامنظم
- گوارش خوب غذا در یک روز و بدی گوارش در روز بعد
- ظهور انفجارهای عاطفی کوتاه مدتی که سریعاً فراموش می شوند
- گامهایی شتابان و تند در راه رفتن
افراد از نوع پیتا هم دارای ویژگی های زیر می باشند:
- ساختار متوسط
- میزان تاب و توان معمولی
- گرسنگی و تشنگی شدید و دستگاه گوارشی نیرومند
- بروز خشم و عصبانیت در شرایط تحت فشار
- رنگ پوست روشن یا سرخ و سفید ،اغلب همراه با کک و مک
- عدم تحمل نور آفتاب و هوای گرم
- زرنگی، چاره جو یی و علاقمندی به چالش و مبارزه طلبی
- قدرت ذهنی بالا و قاطعیت
- شیوه بیان دقیق و شمرده
- ناتوانی برای چشم پوشی از خوردن یک وعده غذا
- رنگ موها : بور ،قهوه ای روشن ، یا سرخ (یا ته رنگی متمایل به سرخ)
زمینه نوع پیتا (تند و تیزی) احساسات است. هر فردی با مشخصات زیر، به مقدار زیادی از پیتا برخوردار است: موی سرخ براق، چهره سرخ و سفید، جاه طلب، زیرک، صریح، جسور، مباحثه طلب یا حسـود. جنبه مبارزه طلبی نوع پیتا، یک گرایش طبیعی است ولی لزوماً ظاهر نمی گردد. در حال تعادل، احساسات و عواطف پیتاها گرم و صمیمی است و افرادی مهربان و قانع می باشند. چهره ای که از شادی می درخشد، نمودار پیتا است.
در افراد پیتا این موارد نیز وجود دارد: نیم ساعت تاخیر در صرف غذا، موجب احساس گرسنگی شدید می گردد. زندگی بر حسب ساعت تنظیم می گردد (معمولاً با یک ساعت مچی گران قیمت) و از اتلاف وقت ناخشنود می گردد. در طول شب بیدار می شود و این بیداری همراه با احساس گرما و تشنگی است. بر موقعیت حاکم می گردد و یا احساس می کند که می باید بر وضعیت مسلط شود. به تجربه در می یابد که از دیدگاه دیگران فردی بسیار زیاده طلب می باشد. با گامهایی مصمم راه می رود.
به پایان قسمت اول آشنایی با دانش پزشکی آیورودا رسیدیم. ویژگی های نوع کافا در قسمت بعدی بررسی می شود.
