نقد و بررسی فیلم عنکبوت مقدس ؛ اینگونه زهرا امیر ابراهیمی برنده کن شد

فیلم که در خارج از ایران و در اردن فیلمبرداری شده، محدودیت‌های سانسور در سینمای ایران را کنار گذاشته و آشکارا به دو مضمون ممنوع در سینمای ایران می‌پردازد: سکس و نقد مذهب. از جنبه سکس، فیلمساز ابایی ندارد که چند صحنه عریان جنسی را به تصویر بکشد و در مورد مذهب، آقای عباسی آشکارا فیلمش را از ابتدا حول و حوش این مضمون بنا می‌کند و در واقع خواسته یا ناخواسته فیلم به نقبی آشکار به دل باورهای خرافی در چهارچوب مذهب در یکی از سنتی ترین شهرهای ایران بدل می‌شود. که با واکنش مذهبیون رو برو شده. حال اینکه کم و کیف و درستی غلطی این نقدها در چه حد است جای بحث دارد.

برای باورپذیر کردن فضا- به ویژه برای تماشاگر ایرانی- فیلمساز با مشکلی کلاسیک روبروست: بازسازی ایران در خارج از کشور. در حالی که این نوع بازسازی‌ها حتی در هالیوود- و فیلمی چون آرگو- برای تماشاگر ایرانی مضحک است، عنکبوت مقدس موفق می‌شود در یکی از بهترین نمونه‌های ممکن، دستاورد تازه‌ای را برای سینمای ایران در غربت رقم بزند: بازسازی جزء به جزء و حساب شده مشهد که تقریباً در همه صحنه‌ها تماشاگر را در فضایی که خلق کرده شریک می‌کند و مانع از فاصله احساسی ناخواسته تماشاگر (به دلیل محیط ناآشنا و غیرقابل باور) می‌شود.

از طرفی مضمون اجتماعی- و تا حدی سیاسی- نهفته در اثر، فیلم را از یک تریلر پلیسی معمول جدا می‌کند. هر چند عباسی اساساً از قواعد ژانر پیروی می‌کند و حتی جاهایی شبیه به فیلم “دختری با خالکوبی اژدها” هم می‌شود، اما پرداختن به انگیزه درونی این شخصیت و نمایش عبادت او – در کنار جنایتش- و همین طور اشاره‌های آشکار به سابقه‌اش در جبهه و حمایت ضمنی از او از درون حکومت، لایه‌های مختلفی را به اثر می‌افزاید و آن را به شکل جذابی، محلی و بومی می‌کند، گویی که فیلم نمی‌تواند در هیچ جایی دیگر اتفاق بیفتد جز “مشهد مقدس”.

علی عباسی

علی عباسی عنکبوت مقدس را کارگردانی کرده است. این کارگردان ایرانی ۴۱ ساله مقیم دانمارک است که تا مقطع کارشناسی در ایران تحصیل و سپس به اروپا مهاجرت کرده است. او در سوئد معماری خواند و مدتی بعد وارد مدرسه ملی فیلم دانمارک شد. عباسی با فیلم «مرز» (Border) که برنده جایزه بخش نوعی نگاه جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸ شد و به عنوان نماینده کشور سوئد در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان مراسم اسکار شرکت کرد، بیش از گذشته شهرت یافت. نام علی عباسی به عنوان یکی از کارگردان‌های سریال در دست ساخت «آخرین بازمانده از ما» (The Last of Us) هم مطرح شده؛ سریالی که براساس یک بازی ویدیویی به همین نام توسط کریگ مازن و نیل دراکمن ساخته می‌شود و قرار است از شبکه HBO پخش شود.

نظر منتقدان

سعید حنایی و قتل‌هایی که مرتکب شد تا امروز سوژه آثار متعدد سینمایی بوده است. مستند «عنکبوت آمد» ساخته مازیار بهاری درباره این قاتل و همراه با مصاحبه با او، فیلم «عنکبوت» ساخته ابراهیم ایرج‌زاد و بازی محسن تنابنده در نقش سعید حنایی و حالا «عنکبوت مقدس» با حضور زهرا امیرابراهیمی ساخته علی عباسی.

اما فیلم عباسی از نگاه منتقدان چطور ارزیابی شده است؟ به نظر می‌رسد منتقدان انگلیسی‌زبان در مجموع نگاه مثبتی به این اثر سینمایی داشته‌اند. گردآوری ۲۰ نقد در وبسایت راتن تومیتوز درباره این فیلم حاکی از رضایت ۹۰ درصدی منتقدان است و ۱۱ نقدی که در وبسایت متاکریتیک مورد بررسی قرار گرفته هم نشان می‌دهد ۹ منتقد درباره فیلم «عنکبوت مقدس» نقدهای مثبت و ۲ منتقد نقدهای میانه نوشته‌اند. بررسی مجموعه این نقدها نمره متای ۷۵ از ۱۰۰ را برای فیلم به ثبت رسانده است.

نگاه منتقدان مجله فیلم اسکرین که سهم منتقدان اروپایی در آن پررنگ است اما به فیلم عباسی چندان مثبت نبوده است. این دسته از منتقدان با دادن نمره میانگین ۲ از ۴ به فیلم عباسی این اثر را کاملا متوسط ارزیابی کرده‌اند. این نمره در حالی به ثبت رسیده که از میان ۱۰ منتقد مجله اسکرین ۴ منتقد فیلم را مستحق ارزیابی بد (بدون ستاره) یا ضعیف (یک ستاره) دانسته‌اند. از سوی دیگر دو منتقد به فیلم ۴ ستاره داده‌اند که نشان می‌دهد فیلم عباسی تا حدودی باعث تفاوت دیدگاه‌های جدی و بارز میان منتقدان مجله اسکرین شده است و آن‌ها را به دو دسته در دو سوی طیف تقسیم کرده.

نقد فیلم عنکبوت مقدس

پیتر بردشاو از گاردین گفت: عنکبوت مقدس فیلمی درباره یک قاتل سریالی و فرایندهای مرتبط با آن است که البته علیرغم استفاده از استعاره‌های بسیار آشنا، روندها و فرایندها را فراتر از حد معمول پیش می‌برد؛ فراتر از محاکمه و دستگیری، صحنه ظلم خودپسندانه قاتل را به سلول، دادگاه و عرصه رسانه گسترش می‌دهد. زهرا امیر ابراهیمی عنکبوت مقدس را زیبا کرده است.

او در ادامه گفت: هنگام تماشای این درام به این اندیشیدم که آیا ممکن است علی عباسی – کارگردان و نویسنده که به خاطر طنز ترسناک سال ۲۰۱۸ به نام «مرز» شهرت دارد – از سبک هالی روبنهلد پیروی کند؟ مورخی که در کتابش درباره جک قصاب (Jack the Ripper) بر هویت زنان قربانی متمرکز شد و نشان داد آن‌ها از آنچه بررسی‌های مردانه مدعی بودند، بسیار موجودات پیچیده‌تری بوده‌اند.

خب، نه. برخلاف برخی تصاویر صمیمانه و نزدیک که وجود غم‌بار این زنان را نمایش می‌دهند و لحظه‌ای واقعا تکان‌دهنده که پدر یکی از آن‌ها از خیال زندگی هدر‌شده‌ی دخترش غرق در اشک می‌شود، فیلم‌نامه به سبک هالیوودی وفادار می‌ماند؛ البته یک فیلم‌نامه هالیوودی بسیار موثر قاتل‌محور.

از همراهی شما تا انتهای نوشتار نقد فیلم عنکبوت مقدس سپاس‌گزار هستیم.