تقریبا ۶ سال پیش، آژانس فضایی اروپا (ESA) با اعلام اینکه برخی از فضانوردانش در کنار فضانوردان چینی درحال آموزش هستند، شریکان قدیمی خود در ناسا و همچنین مقام‌های دیپلماتیک در کاخ سفید را غافلگیر کرد. هدف این بود که فضانوردان اروپایی تا سال ۲۰۲۲ به ایستگاه فضایی تیان‌گونگ چین اعزام شوند.
سامانتا کریستوفورتی، فضانورد ایتالیایی در آن زمان گفت: «تایکونات‌ها (فضانوردان چینی) و مربیان از ما به‌عنوان همکاران و دوستان استقبال کردند. تفاوت‌های زبانی و فرهنگی به‌وضوح چالش‌برانگیز، اما درعین‌حال ارزش‌افزا است؛ زیرا همگی ما روی هدف مشترک اکتشاف فضا متمرکز هستیم.»
بااین‌حال، هرچند چین ساخت ایستگاه فضایی‌اش را تا پیش از سال ۲۰۲۲ به پایان برد، فضانوردان اروپایی هنوز به آنجا پرواز نکرده‌اند. درواقع، حتی با وجود آنکه انتظار می‌رود سکونتگاه مداری چینی‌ها برای یک دهه یا بیشتر در مدار نزدیک زمین پرواز کند، دیگر بعید است که اروپایی‌ها به آنجا سفر کنند.
یوزف اشباخر، مدیرکل آژانس فضایی اروپا، اواخر ژانویه درجریان نشست مطبوعاتی سالانه‌ی خود گفت در کنار ناسا، روسیه، کانادا و ژاپن بر مشارکت در ایستگاه فضایی بین‌المللی تمرکز دارد. او افزود آژانس فضایی اروپا درحال‌حاضر بودجه و انگیزه‌ی سیاسی لازم را برای مشارکت در ایستگاه فضایی دوم ندارد. بااین‌اوصاف، چه چیزی تغییر کرده است؟
تضعیف روابط با آمریکا
به‌نقل از منابع متعدد مطلع که با وب‌سایت ارزتکنیکا صحبت کرده‌اند، اشباخر به‌طور دقیق وضعیت بودجه‌ی آژانس فضایی اروپا را توصیف کرده است. بودجه‌ی ایسا کمتر از یک‌سوم ناسا است. این سازمان هرچند در آخرین دور بودجه، شاهد افزایش دریافت از کشورهای عضو خود بود، دقیقا تمام پولی را که خواستارش بود، به‌دست نیاورد. براین‌اساس، هیچ پولی برای معامله با چین به‌منظور دسترسی به تیان‌گونگ وجود ندارد.
بااین‌حال، دلیل مهم‌تر احتمالا سیاسی است. آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۷ از خبر همکاری اروپا با چینی‌ها واقعا غافلگیر شدند. خبر این همکاری زمانی اعلام شد که ایالات متحده درتلاش برای تعیین مسیر ایستگاه فضایی بین‌المللی در عمر باقی‌مانده‌اش و پروژه‌های بعدی مرتبط با آن بود. آن زمان این ایده که ایستگاه باید تا سال ۲۰۲۸ یا حتی ۲۰۳۰ پرواز کند، در بین سیاستگذاران آمریکایی فراگیر نبود.
دولت ترامپ در بودجه‌ی پیشنهادی سال ۲۰۱۸ با اعلام قصد خود برای پایان‌دادن به عمر ایستگاه فضایی بین‌المللی در سال ۲۰۲۶، از فرصت استفاده کرد تا برای برنامه‌ای که بعدا آرتمیس نامیده شد، بودجه آزاد کند؛ اما کنگره‌ی آمریکا این تلاش را به سرعت متوقف کرد. بااین‌حال مقام‌های اروپا در این فکر بودند که اگر ایستگاه فضایی بین‌المللی در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۲۰۲۰ به پایان عمر خود برسد، فضانوردانشان را باید به کجا بفرستند.
برخی از مقام‌های اروپا از صحبت‌های دولت ترامپ در مورد نظامی‌سازی فضا نیز ناراحت بودند. به‌عنوان مثال در اواسط سال ۲۰۱۸، آلن شارمو، مدیر وقت آریان‌گروپ به‌عنوان یکی از مقام‌های ارشد فضایی اروپا از لزوم مقاومت این قاره دربرابر تلاش‌های آمریکا در زمینه‌ی سلطه بر فضا صحبت کرد.
در آن زمان، همکاری اروپا با چین شامل کار روی مجموعه‌ای از برنامه‌های فضایی ازجمله آموزش فضانوردان بود. از نقطه نظر سیاسی، مقام‌های آژانس فضایی اروپا می‌دانستند که همتایانشان در ناسا از این مشارکت استقبال نمی‌کنند. بااین‌حال همکاری با چین به اروپا یک اهرم فشار در ارتباط با سازمان فضایی آمریکا داد.
تغییر موضع
در چند سال اخیر، ژئوپولیتیک و سیاست فضایی دستخوش تغییر شده است. درابتدا، تقریبا تمام سیاستمداران دخیل در تعیین سیاست‌های فضایی، در مورد پایداری برنامه آرتمیس دولت ترامپ برای بازگشت به ماه ابراز تردید کردند. بااین‌حال، برنامه آرتمیس از آن زمان به پروژه‌ای واقعی با بودجه‌ی مناسب تبدیل شده است. در ماه نوامبر، وقتی ماموریت آرتمیس ۱ از فلوریدا پرتاب شد، مقام‌های فضایی اروپا با افتخار شاهد بودند که ماژول سرویس ساخت آن‌ها، فضاپیمای اوراین را به ماه برد و به زمین بازگرداند.
به‌طورکلی، مقام‌های فضایی اروپا به برنامه‌ی آرتمیس علاقه دارند و به‌دنبال حوزه‌هایی برای همکاری گسترده‌تر هستند. این علاقه، آن‌ها را به ناسا نزدیک می‌کند.
سپس یک سال پیش حمله‌ی روسیه به اوکراین، اروپا را به‌شدت تکان داد. تهاجم روسیه علیه اوکراین، روابط بین اروپا و ایالات متحده را در چندین جبهه ازجمله فضا تقویت کرده است.
درمقابل، جنگ از برخی جهات چین و روسیه را به هم نزدیک‌تر کرده است. در ۱۸ ماه گذشته، این دو کشور درحال طراحی برنامه‌هایی برای احداث ایستگاه بین‌المللی پژوهش‌های قمری بوده‌اند. آن‌ها در قالب این برنامه که نمونه‌ی چینی روسی آرتمیس قلمداد می‌شود، قصد دارند پایگاهی عملیاتی را در قطب جنوب ماه راه‌اندازی کنند.
اروپا نظاره‌گر این وضعیت بوده و حمایت منفعلانه‌ی چین از روسیه در بحبوحه‌ی تهاجم این کشور به اوکراین، پایتخت‌های اروپایی را به تجدیدنظر در مشارکت فضایی با چین وادار کرده است. در عرصه‌ی پروازهای فضایی، اکنون این دیدگاه در اروپا تقویت شده است که همکاری با ناسا و شریکان هم‌فکرش در مدار نزدیک زمین و اعماق فضا، آینده‌ای پایدارتر دارد. به‌همین دلیل، عقب‌نشینی علنی از برنامه‌های اعزام فضانوردان اروپایی به ایستگاه فضایی چین در این زمان، منطقی به‌نظر می‌آید.
البته اشباخر و مقام‌های فضایی اروپا، در مواردی مثل پرتاب‌های فضایی، همچنان خواهان استقلال از آمریکا هستند. اما آن‌ها می‌دانند که برای عینیت‌بخشیدن به برنامه‌های بزرگ‌تر در عرصه‌ی پروازهای فضایی انسانی، باید یک طرف را انتخاب کنند و اکنون این کار را کرده‌اند.
