ترس از مدرسه در کودکان و راهکارهای مقابله موضوعی است که در این مقاله بررسی خواهیم کرد. آیا کودک شما به محض رسیدن زمان رفتن به مدرسه، از دردهای خاصی مانند دل درد شکایت می کند. اگر در آن روز کودک شما در خانه بماند دل دردش برطرف می شود. آیا دوباره و فردا صبح که زمان رفتن به مدرسه است دردها ظاهر می شوند. آیا هنگامی که در حال متقاعد نمودن کودک خود به رفتن به مدرسه هستید او اوقات تلخی می کند. اگر جواب شما به سوالات بله است، به احتمال قوی کودک شما دچار مشکل ترس از مدرسه در کودکان و یا مدرسه هراسی است.
این دسته از کودکان به علت مسائل اضطرابی که بدان مبتلا هستند مشکلات عدیده ای در به مدرسه رفتن و ماندن در آنجا دارند. کودکان گریزان از مدرسه معمولاً رفتاری فریبکار و مقابله جویانه دارند و در غالب موارد والدین آنها از این رفتار کودک اطلاع ندارند، در حالی که کودکان اجتنابی و هراسان از مدرسه رفتار مقبولانه تری دارند و معمولاً دارای شکایت های گوناگونی هستند، والدین دسته دوم معمولاً از رفتار کودک آگاه هستند و انرژی قابل توجهی را هر روز صبح برای بردن کودک به مدرسه صرف می کنند.
ترس چیست و چه تعریفی دارد؟
ترس یک حالت هیجانی نسبت به خطر یا یک محرک مضر است که شخص از آن آگاه است. نخستین محیطی که کودک در آن چشم به جهان می گشاید خانواده است. بنابراین طبیعی است که دور شدن از خانواده برای کودک به معنی از دست دادن یک محیط مانوس باشد و در او ایجاد ترس کند. ترس از مدرسه در کودکان در واقع به معنی امتناع از مدرسه رفتن است و یکی از نشانه های اضطراب جدایی والدین و خانه و خانواده یا شرایطی است که به آن وابسته است.
مشکل بسیاری از والدین با مدرسه هراسی مادران
با شروع فصل بازگشایی مدارس بسیاری از مادرانی که فرزندانشان برای اولین بار به مدرسه می روند با مساله ترس از مدرسه در کودکشان مواجه هستند اگر چه ترس از مدرسه ممکن است در کودکاندر دوره های مختلف تحصیلی وجود داشته باشد ولی نوع ترس در کودکان کلاس اول با کودکان دوره های دیگر متفاوت است.
اختلال جدایی از والدین
بعضی از آنان تقریبا دچار اختلال جدایی از والدین به خصوص مادرشان هستند. بر اساس مطالعات انجام شده کودکانی که به ترس از مدرسه دچار هستند از افسردگی و حالات اضطرابی رنج می برند. دانش آموزانی که دچار مشکلات مربوط به سلامت روانی شود و پیگیری و مداخله برایش انجام نشود در معرض خطر ادامه دار شدن این معضل در مقاطع بالا است. ترس غیر منطقی از مدرسه در واقع به معنی امتناع از مدرسه رفتن است و یکی از نشانه های اضطراب جدایی از والدین، خانه، خانواده یا شرایطی است که به آن دلبسته و وابسته شده اند.این مساله ناشی از اضطراب یا ترس از تجربیات مربوط به مدرسه است.
ترس از مدرسه در کودکان و راهکارهای مقابله
در روزها و هفته های نخستین این نوع ترس همراه با علایم جسمانی و گریستن مداوم است. معمولا زود رخ می دهد در مواقعی که مدرسه رفتن منتفی است فروکش می کند در روزهای تعطیل و آخر هفته کمتر دیده می شود یا اصلا دیده نمی شود در خانواده هایی که کودکان با فاصله زیاد از یکدیگر متولد می شوند شایعتر بوده و در تمام طبقات اجتماعی مشاهده می شود ولی در میان دختر ها کمی بیشتر از پسرها مشاهده می شود. این کودکان ممکن است علایمی به عنوان فرایند محافظتی برای مواجهه با موقعیت ناراحت کننده بروز دهند.
علائم فیزیکی مدرسه هراسی
- بی اشتهایی
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- سرگیجه
- سردرد
- درد شکم
علایم رفتاری و روانی مدرسه هراسی؟
- شامل محکم چسبیدن به والدین یا پرستار
- کج خلقی وحشت زدگی هنگام جدا شدن از آنها
- ترس از تاریکی یا تنها بودن در یک اتاق
- کابوسهای شبانه
- ترس های اغراق آمیز از حیوانات غول ها و دیوها مدرسه و غیره نگرانی مداوم از سلامتی خود و دیگران از دیگر علایم ترس از مدرسه به حساب می آیند.
مولفه های ترس از مدرسه
- ترس از ابراز وجود
- فقدان اعتماد به نفس
- ترس از عملکرد در مدرسه و امتحان
- مولفه های اعتماد به نفس و ناتوانی در ابراز وجود به مهارت های اجتماعی کودک باز می گردد که می توان قبل از ورود به مدرسه انها را تقویت نمود. ولی ترس از امتحان و در واقع ضعف عملکرد کودک در مدرسهیا از خانواده ناشی می شود یا از مدرسه.
علل ناشی از خانواده در مدرسه هراسی کودکان
گاهی آنچه ترس از مدرسهو عملکرد در مدرسه تلقی می شود ترس از ترک منزل است. به نظر می رسد کودکانی که بیشتر به خانواده خود و وابسته هستند و بیش از اندازه مورد توجه و حمایت والدین خود قرار داشته اند و استقلال کمی نسبت به سن خود دارند بیشتر از سایرین دچار ترس و اضطراب جدایی از والدین و خانه می شوند. کودکانی که در خانوده های پر تشنج و نا امن زندگی می کنند معمولا در ورود به پیش دبستانی مشکل خواهند داشت. این کودکان همیشه نگران پیشامدهای درون خانه هستند و می ترسند زمانی که خارج از خانه هستند اتفاق ناگواری در خانه رخ دهد. آنها همیشه از تنهایی و دور شدن از خانواده خود واهمه دارند.
گاهی وقوع حوادثی مانند مرگ فردی از اعضای خانواده، جدایی کودک از خانواده، طلاق، تولد نوزاد جدید، کشمکش پدر و مادر و یا وابستگی بیش از حد کودک به مادر و یا تجربه یک بحران خانوادگی مانند جاابه جایی، افسردگی، مشکلات مالی و بیماری دراز مدت منبع ترس است و تحقیقات نشان داده این کودکان معمولا مادرانی، مضطرب، وسواسی، مردد، غیر منطقی، برخوردار از هوش هیجانی پایین، نکته سنج و موشکاف، حساس و عاطفی دارند.
بیشتر این کودکان در بیرون غیرفعال و ترسو هستند و پدران آنها معمولا درون گرا و آرام و غیرفعال هستند در صورتیکه مادران در منزل مسلط و با قدرت می باشند و از کودک خود پشتیبانی می کنند.مادر یا پدری که در ارتباط با کودکان مفاهیم و نکته های منفی از محرک ها و مکان هایی مثل مدرسه یا درس خواندن می دهد و یا تجربه های منفی توام با وحشت و ترس و اضطراب خود را از دورانی تحصیلی و مدرسه یا تنبیه و توبیخ ها را به کودکان انتقال می دهند و از آنها می خواهند مواظب رفتارشان باشند، خواه نا خواه بذر امتناع و ترس از درس را در افکار آنها می پرورانند.
علل ترس ناشی از خود فضای مدرسه
میزان پیشرفت تحصیلی کودکان متفاوت است و تعدادی از آنها در برخی زمینه ها قوی ترند همچنین آماده شدن برای مدرسه تا حدی بر انتظارات مدرسه مورد نظر از دانش آموزان بستگی دارد.ممکن است مدرسه بخواهد کودک در گوشه ای ساکن بنشیند و الفبا بیاموزد یا مدرسه ای دیگر انتظار داشته باشد دانش آموز با فعالیت بیشتر پیش برود.
به نظر می رسد که کودکانی که می توانند خود را با انتظارات مدرسه وفق دهند از آمادگی بهتری برخوردارند.موارد مختلفی در مدرسه از جمله معلم ایرادگیر، توقعات زیاد از کودک، عدم پیشرفت تحصیلی، عدم پاسخ دادن به درس می تواند از منابع ترس باشد.گاهی اوقات وجود گروههایی سرکش از دانش آموزان در مدرسه می تواند عاملی برای ترس سایر دانش آموزان در مدرسه باشد.در برخی موقعیت ها کودکان دیدگاه غیر واقعی و افراطی از تواناییها و پیشرفت های خود دارند. و این امر منجر به اضطراب بیشتر و گوشه گیری آنان می شود. اگر کودکی پس از گذشت سه تا 4 هفته نتوانست با محیط وفق پیدا کند باید علت آنرا در مسایل تربیتی و محیطی جستجو کرد.
راهکارهایی برای خانواده ها
راهکار این است که ابتدا خانواده سعی کنند از این معضل پیشگیری کنند و این مهم با آموزش های اجتماعی و مراقبت های رفتاری پیش از سن مدرسه انجام پذیر است. در صورتی که پیشگیری موثر نبود و کودک دچار مشکل شد باید از مشاور کمک گرفت. روش هایی مانند رفتار درمانی، بازی درمانی، حساسیت زدایی منظم و موتجهه می تواند در درمان این کودکان موثر واقع شود. توجه داشته باشید که در ابتدای ورود کودک به مدرسه این مساله طبیعی تلقی می شود و درمان موقعی ضرورت دارد که ترس پیدار باشد و بعد از گذشت چند ماه درمان نشود.
کودک را از لحاظ مسئله جسمانی بررسی کنید
اگر کودک شکایت های جسمانی مانند دل درد یا سردرد دارد، بوسیله یک متخصص کودکان مسئله را بررسی کنید. به احتمال زیاد کودک از لحاظ جسمانی مشکل خاصی نداشته باشد، اما در هر حال بهتر است که این موضوع را برای اطمینان خاطر مورد بررسی قرار دهید. ترس از مدرسه در کودکان در بعضی از مناطق کمی شایع است.
با کودک صحبت کنید
راجع به مسائلی که کودک را آزار می دهند با او صحبت کنید، اما در عین حال کودک را متوجه این مسئله بکنید که در هر حال او باید به مدرسه بازگردد. به یاد داشته باشید که بعضی از کودکان توانایی شرح مواردی که از آن در رنج هستند را ندارند، در نتیجه اگر احساس می کند که این مکالمه شما نتیجه ای ندارد آن را به اجبار ادامه ندهید. تنها چیزی که لازم است باور داشته باشید این است که کودک شما توانایی حل این مشکل را دارد و شما نیز در این مسیر به او کمک خواهید کرد.
برای کودک سخنرانی نکنید
از بحث های طولانی در مورد مزایای مدرسه رفتن و اهمیت آن با کودک خودداری کنید. سخنرانی و نصیحت کردن هیچ کمکی نخواهد کرد و شاید مسائل را دشوارتر کند. هر گونه توجهی حتی توجه منفی می تواند منجر به تقویت و حفظ مشکل شود.
به دنبال الگوهای تکرار شونده باشید
به دنبال الگوهای تکرار شونده شکایت های جسمانی کودک خود باشید. آیا کودک شما با سردرد و یا دل درد بیدار می شود؟ آیا این شکایت ها زمانی که مشغله های زیادی دارد و یا توجه اش به مسائل دیگری معطوف شده است همچنان ابراز می شوند؟ آیا در روزهای تعطیل نیز همچنان احساس کسالت دارد و یا فقط در روزهایی که باید به مدرسه برود چنین شکایت هایی را بیان می کند؟ البته نباید از این شواهد برای مقصر کردن کودک خود استفاده کنید، بلکه باید به دنبال علت اصلی اجتناب کودک از رفتن و ماندن در مدرسه باشید.
با مسئولین مدرسه جلسه ای داشته باشید
با مشاور و مسئولان مدرسه در خصوص اجتناب کودک از مدرسه جلسه ای داشته باشید، این جلسه این پیغام را به مسئولین خواهد داد که بدانند آنها نیز موظف هستند برای حل این مشکل تلاش کنند.
ماندن در خانه را جذاب نشان ندهید
به کودک نشان دهید که اگر به واقع بیمار است، باید با یک پزشک ملاقات کند و در تخت خواب خود بماند، تلویزیون باید خاموش بماند و کودک حق تماشای آن را ندارد. اجازه ندهید در زمانی که بچه به بهانه های مختلف از مدرسه رفتن امتناع می کند، در خانه هر کاری که دوست دارد را انجام دهد.
در خانه یک فضای آموزشی را شبیه سازی کنید
اگر پس از تلاش طولانی، همچنان نتوانستید که کودک را به مدرسه بفرستید و در خانه ماند، یک میز بیاورید و از کودک بخواهید که پشت آن قرار گیرد و شروع به خواندن و یا نوشتن کند و کارهای معمول آن روز را در مدرسه انجام دهد.
سیاست معافیت پزشکی تعیین کنید
برای مثال می توانید با کودک اینطور قرار بگذارید که در زمان ناراحتی و کسالت، تنها در صورتی از رفتن به مدرسه معاف خواهد شد که تب داشته باشد. در غیر اینصورت اگر واقعا حالش خوب نبود، مسئولین مدرسه پس از بررسی شرایط او می توانند او را به خانه برگردانند. این قانون می تواند شما را از خواهش های صبحگاهی کودک برای معافیت از مدرسه رفتن در آن روز بخصوص خلاص کند. گاهی همین مشاجره ها در مورد مدرسه رفتن و یا نرفتن کودک می تواند برای این رفتار کودک به عنوان یک تقویت کننده عمل کند، چرا که او توجه بیشتری را با این رفتار جلب می کند.
از کمک دیگران استفاده کنید
اگر شرایط به گونه ای است که به تنهایی نمی توانید از پس اصرار کودک برای امتناع از مدرسه رفتن برآیید، از افراد دیگر خانواده بخواهید که به شما کمک کنند و کنترل شرایط را برای مدتی به دست بگیرند. چرا که این شرایط می تواند هیجانات زیادی را تحریک کرده و موقعیت را به سمت وخامت بیشتر بکشاند. شاید بهتر باید خود را برای مدتی از داستان مجبور کردن کودک به رفتن به مدرسه را کنار بگذارید و برای مثال از پدر بخواهید که هر روز او را به مدرسه ببرد، اگر در این بین بحث اختلال اضطراب جدایی نیز مطرح باشد، درگیر شدن پدر برای بردن کودک به مدرسه می تواند موثرتر باشد.
نتیجه گیری
در نهایت باید گفت، اگرچه قرار گرفتن در چنین شرایطی (آن هم هر روز صبح) برای هر والدی خیلی دشوار خواهد بود، اما تلاش کنید در این زمان ها خونسردی خود را حفظ کرده و به هیچ عنوان از تصمیم خود برای بردن کودک به مدرسه کوتاه نیایید. در عین حال باید به صورت پشتیبانی کننده رفتار کنید (یعنی نسبت به ناراحتی و شکایات کودک خود اهمیت قائل شوید و برای مثال به او بگویید که بعد مدرسه با هم به پزشک مراجعه خواهید کرد).
در دوره کودکی و پیش از شروع مدرسه، والدین برای پیشگیری از ترس کودک از مدرسه باید مهارت های اجتماعی لازم را به او بیاموزند و در صورت ادامه دار بودن ترس در زمان لازم از مشاور کمک بگیرند.به یاد داشته باشید که کودک شما باید به مدرسه برود. مدرسه مکانی است که او در آنجا به بلوغ (نه تنها از نظر هوشی بلکه از منظرهای اجتماعی و هیجانی) خواهد رسید. با رعایت موارد بالا و همین طور استفاده از کمک تخصصی روانشناسان بالینی کودک و نوجوان، می توانید باور داشته باشید که کودک شما قادر خواهد بود به زودی بر ترس خود از رفتن به مدرسه غلبه کرده و حتی در شرایط سخت تر نیز عملکرد مطلوبی از خود نشان دهد. ترس از مدرسه در کودکان یا مدرسه هراسی نیاز به درمان دارد زیرا بعد ها می تواند آسیبهای برای کودک شما به همراه داشته باشد.
